Kopaniec 1343-1993
W 1343 roku Kopaniec oficjalnie pojawia się na kartach historii. Jak podaje ”Słownik geografii Turystycznej. Góry Izerskie. W-wa 1989” i źródła niemieckie, w roku tym Kopaniec zostaje wymieniony w dokumencie dotyczącym sprzedaży lasów, a sygnowanym przez ks. Henryka Jaworskiego. W tym czasie zostaje wybudowany kościół, co świadczy o trwałości osadnictwa na tym terenie. Należy przypuszczać, że była to już w tym okresie znaczna wieś. Osadnictwo, w tym regionie miało miejsce wiele lat przed wyżej wymienioną datą, a penetrowano okolice wiele stuleci wcześniej. Dowodzą tego położone w pobliżu Kopańca miejsca przedchrześcijańskiego kultu, jak Babia Przełęcz z Placem Czarownic czy Wolframowe Źródło przemienione w czasach późniejszych na Źródło św. Wolfganga, wraz z znajdującą się nieopodal Pogańską Kaplicą. Najstarsze osady na obszarze Sudetów istniały już 5 tys. lat temu. Kopaniec powstał w związku z przeprowadzonymi w pobliżu poszukiwaniami złota i drogich kamieni, których wydobycie trwało z mniejszym lub większym natężeniem do końca XVIII wieku. Pozostałości po tej działalności można jeszcze dzisiaj zobaczyć w okolicznych lasach.
Również stare mapy dają świadectwo pracom poszukiwawczym i wydobywczym, jakby chociaż mapa z 1815 roku, na której zaznaczono Wilcze Płóczki, oddalone o 1 km od górnego Kopańca. W miarę upływu stuleci Kopaniec przekształcał się w wieś rolniczą, póżniej turystyczną. Przez wieleset lat wieś ta należała do jednego z odgałęzień rodziny Schaffgotsch, wywodzącej się ze Starej Kamienicy, a rezydującej na zamku Chojnik. Liczba mieszkańców Kopańca szybko rosła. Wzrost ten wiązał się przybywaniem uchodźców, którzy w Kopańcu szukali schronienia przed działaniami wojennymi. Ze względu na oddalenie od głównych szlaków komunikacyjnych, ówczesną dzikość terenu, oraz gęste lasy rosnące w pobliżu, takie schronienie zapewniał. Pierwsza fala uciekinierów dotarła tutaj w czasie wojen husyckich w latach 1419-1436, druga w okresie wojny trzydziestoletniej w latach 1618-1648. Wtedy właśnie zorganizowano straż wiejską, która czuwała na górze Popiel wypatrując nieprzyjaciela. Okazało się to nie potrzebne, gdyż w trakcie tej długiej wojny nie pojawił się w Kopańcu ani jeden żołnierz, potwierdzając ustronne położenie tej miejscowości. Nie zanotowano również przypadków zarazy, która dziesiątkowała wówczas okoliczne miejscowości.
Mieszkańcy tłumaczyli to zdrowym klimatem i doskonałej jakości wodą. Rodzina Schaffgotsch była protestancka i dawała schronienie współwyznawcom uciekającym z różnych krajów w czasach kontrreformacji. W Kopańcu już od 1520 roku powstała gmina ewangelicka, która wybudowała własny drewniany zbór. Po przejęciu Śląska przez katolickich Habsburgów masowo konfiskowano mienie protestanckie. W dokumencie likwidacyjnym z 1654 roku dotyczącym Kopanieckiego kościoła ewangelickiego odnotowano, że wieś jest „ Niesamowicie zaludnioną, bogatą, pełną ludzi”. Stanowiła ona kontrast z wyniszczonymi wojną innymi miejscowościami. Z powodu dużej liczby mieszkańców w 1649 roku poszerzono kościół, a 1667 dobudowano dzwonnicę. W wieku XVIII Kopaniec przeżywa okres swojej świetności. Były tu dwa kościoły, katolicki i ewangelicki, dwie szkoły, dwa młyny i folwark. Działały domy handlowe Wenzela, Hartmana, Frommholda, Gebaura i Heina. Około 1730 roku postawiono pałacyk z całym zespołem parkowym. Zaczęło rozwijać się tkactwo, związane z uprawą lnu. Zbudowano wtedy wiele stojących do dziś domów o charakterystycznej konstrukcji przysłupowej, typowej dla warsztatów tkackich. W 1782 roku Kopaniec liczył 1023 mieszkańców i była to największa liczba mieszkańców w jego historii, która w poniższym okresie systematycznie spadała.
O zamożności ludności świadczą barokowe epitafia nagrobne wmurowane w mury kościoła. Powstała kolonia Kopańca, nazwana Rambergiem. W 1825 roku było już 206 domów, działał folusz, dziesięć krosien tkackich. Wykonywano w Kopańcu zegary słoneczne na wieże kościelne. W 1857 roku powstaje szkoła haftu i koronczarstwa wytwarzająca między-innymi artystyczne koronki brukselskie i brabanckie. Pod koniec XIX wieku wieś zmienia swój charakter na wieś letniskową czy nawet uzdrowiskową, wykorzystującą swe radoczynne źródła. Pierwsi wczasowicze zawitali do Kopańca w 1890 roku. Od 1907 roku funkcjonuje tzw. „związek komunikacyjny” nastawiony na cele turystyczne i wypoczynkowe. W 1908 zaświeciła się pierwsza żarówka elektryczna, a w trzy lata póżniej rozpoczęto prace nad przygotowaniem sieci wodociągowej. W I wojnie światowej zginęło 23 mężczyzn zameldowanych w Kopańcu, którym w 1922 roku wystawiono pomnik usytuowany przed kościołem. W latach międzywojennych silnie rozwija się ruch turystyczny. W 1926 wypoczywało tutaj 713 gości, a w 1928, tylko w okresie letnim, 1506.
Rok 1927 był dla Kopańca szczególnie zły, 8 czerwca tego roku przeszedł nad miejscowością żywioł, burza z wyładowaniami atmosferycznymi i oberwaniem chmury. Spłonął jeden dom w wyniku uderzenia pioruna, a wiele budynków mieszkalnych i gospodarczych zostało zmytych z powierzchni ziemi przez potoki wody, która w niektórych miejscach sięgała do wysokości 0,5 m. Były domy, w których woda sięgała poziomu 1,5 m. Żywioł zniszczył mostki, drogi, linie telefoniczne oraz słupy oświetleniowe. Następnego dnia przybyło do Kopańca około 15 tys. ludzi, chcących zobaczyć ogrom zniszczeń, wśród których zbierano pieniądze na rzecz odbudowy wsi. 17 lipca żywioł powrócił, dopełniając dzieła zniszczenia. Straty oszacowano na 0,5 mln. marek. W czasie II wojny światowej Kopaniec był dobrze rozwiniętą wsią letniskowo-rolniczą z bardzo dobrym zapleczem gastronomicznym i noclegowym. Po zakończeniu wojny napłynęła do Kopańca ludność polska, pochodząca przede wszystkim z terenów wschodnich II Rzeczypospolitej. Częstym przypadkiem było, że Polacy i Niemcy mieszkali razem pod jednym dachem przez wiele miesięcy, do czasu przesiedlenia Niemców. Te dramatyczne wydarzenia spowodowały, że miejscowość straciła swój letniskowy charakter, przekształcając się w wieś typową rolniczą. Nastąpiła również zmiana nazwy z niemieckiej „Seifershau” na „Zalesie” i w 1946 na „Kopaniec”.
W latach 50-tych próbowano na terenie wsi eksploatować znajdujące się tutaj rudy uranu, lecz dosyć szybko próby te zarzucono. Kolejne lata przynoszą zniszczenia w infrastrukturze wsi. Znika bezpowrotnie wiele zabytkowych obiektów architektonicznych, między innymi w latach 70-tych, pałacyk z parkiem, kościół ewangelicki i zabytkowa plebania. Zostają zdewastowane lub zmieniają swój charakter obiekty o przeznaczeniu turystycznym popadają w zapomnienie znajdujące się w okolicy wcześniej licznie odwiedzane miejsca o dużych walorach krajoznawczych. W dalszym ciągu spada liczba mieszkańców. W 1978 roku było ich tylko 189. Należy mieć nadzieję, że po latach stagnacji i uśpienia Kopaniec odzyska swoje letniskowe oblicze na przecież po temu wszelkie warunki. Być może okres swojej świetności wieś ta ma jeszcze przed sobą.